Hygiëne en veiligheidscomité

- Sedert jaren rekenen gewetensvolle en sociaalvoelende patroons het zich tot een plicht, niets te verzuimen, en noch geld noch tijd te sparen om de werkvoorwaarden ten overstaan van de gezondheid en de veiligheid van hun werknemers te verbeteren. Onlangs heeft de Regering de werkgever verplicht tot het oprichten van een << hygiëne- en veiligheidsdienst >>.

In de schoot van elke bedrijf zal er voortaan een comité fungeren onder voorzitterschap van een vertegenwoordiger van het bestuur en samengesteld uit afgevaardigden van het toezichthoudend personeel, van de beambten en van de werklieden. Dit comité heeft voor opdracht de strijd aan te gaan tegen alle oorzaken van werkonbekwaamheid door ongevallen of ziekten onder de leuze << beter voorkomen dan herstellen >>.

Alle geschikte middelen dienen opgezocht en toegepast om de werkomstandigheden te begunstigen, doch ook vooral om de werklieden en gepaste opleiding te bezorgen in zake voorbehoeding. Immers een groot aantal ongevallen en ziekten is, zoals blijkt uit statistieken, aan de onvoorzichtigheid of het gemis aan voorlichting der slachtoffers te wijten.

Het is dus logisch dat de werklieden in dit comité vertegenwoordig zijn. Deze voorlichting kan geschieden onder de vorm van voordrachten door bevoegde geneesheren, van vlugschriften en brochures, door in ’t oogspringende opschriften, plakkaten, tekeningen met spreuken enz. 

Enige wenken betreffende de hygiëne. - Officiële reglementen beschouwen het mijnbedrijf als
<< gevaarlijk en ongezond >>.

Dit is ook het geval voor vele andere nijverheden, die trouwens veel gevaarlijker en ongezonder zijn dan de mijn. De hoofdvereiste is dat de ondergronder werkt in een gezonde atmosfeer, d.i. in een verse luchtstroom, vrij van gas en zoveel mogelijk van stof, een niet te overdreven temperatuur en geen te vochtig midden. Niets is inderdaad nadeliger voor de gezondheid, niets meer afmattend, dan warme vochtige lucht.

Door een doelmatige luchtverversing kan, zoals wij gezien hebben, de lucht aanhoudend op voldoende wijze vernieuwd, de temperatuur en de vochtigheidsgraad verlaagd worden (het is altijd mogelijk het overtollige water uit de werkplaats te verwijderen). Een overdreven luchtsnelheid echter vermeerdert de voortbrenging van de stof.

Een volstrekt stofvrije atmosfeer bestaat feitelijk niet in de ondergrond, doch het is klaar dat in een min of meer vochtig midden de voortbrenging van stof minimum is. Het stof, zowel van kolen als van stenen is wel de grootste vijand van de mijnwerkers en het is aan de stofbestrijding dat op de eerste plaats de aandacht dient gewijd. De hoeveelheid der rondzwevende stofdeeltjes hangt af van hun fijnheid en van de beweging der lucht.

In de steenkolenmijnen kunnen zij aanleiding geven tot brand en zijn een groot gevaar. Wanneer zij in grote massa aanwezig zijn, hinderen zij werkelijk de werkman. Zij kunnen op verre afstanden vervoerd worden, wanneer zij uiterst fijn zijn; zij kunnen gemakkelijk door besproeiing neergehaald worden, noch zulks is wegens verhoging van de vochtigheidsgraad niet altijd aan te bevelen.

De stofdeeltjes in de ondergrond van een kolenmijn zijn noch giftig, noch bijtend, noch besmettelijk, maar inert en kunnen slecht mechanisch het menselijk lichaamsstelsel aantasten. Wij hebben af te rekenen met kolenstof. Het eerste alhoewel hinderlijk, bestaat uit zachte elementen en is het minst gevaarlijke. De steenstofkorrels daarentegen zijn hard en hebben hoekige, uitstekende punten, kwetsen de zachte weefsels van het lichaam en dringen er binnen.

Het zijn vooral de kwartshoudende zandsteendeeltjes die voor de mijnwerker gevaar opleveren. Gelukkiglijk voor ons zijn steen- en richtgangen in de Kempen gedolven in een gebergte dat betrekkelijk weinig zandsteen bevat. Door dit feit is het steenstof bij ons zo schadelijk niet; maar zulke neemt niet weg, dat wij door geschikte middelen de vorming, de ophoping en de opdwarrelen van stof moeten bestrijden.

Als maatregelen tegen het stof kunnen we o.a. de volgende aanhalen, die tot nog toe met min of meer succes in ons mijnen werden aangewend: periodes wassen der galerijen, besproeiing der ledige en der volle wagens; sproeiers, stofkappen, of stofzuigers bij laadbakken, stortplaatsen overgangen van schudgoten of banden; mijnboren met spoelwater; waterinjectie in de snede bij ondersnij- en kerfmachines; sproeiers in de pijlers…, en als individuele bescherming der ademhalingsorganen: het stofmasker. 

Alhoewel deze middelen een grote stap vooruit betekenen ten opzichte der stofbestrijding, zijn ze onttoereikend en verhinderen niet op afdoende wijze de indringen van stof in de longen. Ter inlichten halen we enigen anti-stofmiddelen aan die benevens de voorgaande in de huidige kolenmijnen geprobeerd of toegepast worden: besproeiing van het kolenfront en de losse kolen door kolenhouwers zelf; afbouwhamers met waterinjectie, opspuiten van de kolenader met water (dit water dringt langs voorafgeboorde gaten in de splijtvlakken): stelselmatige besproeiing door vaste of draaiende sproeiers of speciale buisleiding in de pijlers, bevochtiging der schudgoten; dalende luchtverversing in de pijler, enz...

Er bestaan vele type van stofmaskers; het ideale masker is echter nog niet uitgevonden. Vermelden wij echter de voorwaarden een perfect stofmasker zou moeten beantwoorden.

1) de luchtfiltering moet volledig zijn;

2) het toestel moet licht en soepel zijn;

3) het mag de drager het spreken niet beletten en zijn ademhaling met stremmen;

4) het moet het dragen van een bril toelaten en zelfs de bescherming der ogen verzekeren;

5) de verschillende delen moeten verwisselbaar zijn; geen enkele der metalen gedeelten mag het zweet der huid of door uitwendige stoffen aangetast worden;

6) de delen die met de huid in aanraking komen, moet glad en elastisch zijn, om juist de gelaatsvorm van de drager te volgen en deze niet te verwonden;

7) het masker moet sterk met rubber of metalen bandjes op het gelaat bevestigd zijn. Meest alle bestaande masker voldoen niet aan de vereiste, (de zeer fijne stofdeeltjes die de gevaarlijke zijn dringen er door) en zijn hinderlijk, zelf onuitstaanbaar op het gelaat zodra het zweet uitbreekt.

Sinds enige tijd wordt het stofmasker onder luchtdruk warm aangeprezen; in dit geval is  de drager totaal van de mijnlicht geïsoleerd; zuiver perslucht die op zeer lage drukking herleid, het masker binnendringt, voedt de longen en ontsnapt langs het aangezicht dat daardoor gedurig verfrist wordt.   Kortom, op gebied van stofbestrijding ligt het zoekveld wijd open en een bevredigende oplossing van dit gewicht vraagstuk zal een weldaad zijn voor onze mijnwerkers.

Ten opzichte der persoonlijke hygiëne in de ondergrond, is het nuttig de volgende punten nog te vermelden.

a) Het eten. – Vermijden te eten in een stoffig midden; liefst op het vastgestelde uur als het werk stil en geen stof verwekt wordt, beter nog voor een na de werkpost. Het brood niet met handen bevuilen, voor het eten den mond spoelen. Matig zijn in ’t drinken (koffie of thee) en thuis melk drinken.

b) De behoeften. – In de ondergrond vermijden; de uitwerpsels geven aanleiding tot ziekten (typhus, darmontsteking, mijnworm).

C) De kleding. – Men moet over een aangepast werkpak en licht poreus ondergoed beschikken: geen loshangende klederen, goed waterdichte schoenen, en dikke kousen, iedereen hoed met bonnet drager.

In het water regenjas en gummilaarzen; in warme werkplaatsen liefst met licht sponsachtig lijfje werken. Met een bezweet lichaam, koude luchttochten vermijden; lichaam afdrogen en droog hemd aantrekken voor het terugkeren (gevaar van verkoudheid, bronchitis, longen en longvliesontsteking). Het schoeisel moet van sterk soepel gemaakt zijn; klompen en pantoffels zijn uitgesloten. Nooit werken zonder kousen. Het ware wenselijk het gebruik van handschoenen te veralgemenen.

d) Verzorgen van wonden en zweren. – Slecht genezen verwondingen en open zweren moeten tegen besmetting gevrijwaard worden door een sterk linnen verband of plaaster dat dagelijks moet vernieuwd worden.

e) Het stof. Verwekt ziekelijke storingen in de ademhalingsorganen, huidziekten en oogaandoeningen. De zogezegde stofziekten zijn: de anthracosis (koolstoflongen) en de silicosis (steenstoflongen), de eerste veel minder gevaarlijk dan de tweede ziekte die zich gelukkig veel zeldzamer voordoet.

De werkman kan de noodlottige uitwerksels van de stof te keer gaan door:  

1) de manier van ademhalen: steeds door de neus in- en de mond uitademen. Normale neusholten moeten 80 % der ingezogen stofdeeltjes weerhouden. Ongelukkiglijk dringen bij vele personen de onreinheden bijna alle door de neus. Het is dwaasheid, de haartjes uit de neusgaten te knippen. De mond houdt slechts 15 % der ingeademde bestanddelen tegen.

2) Nakomen wat voor het eetmaal in de ondergrond gezegd is: het met eten ingeslikte stof is veel nadeliger dan het ingeademde dat door spuwen kan verwijderd worden.

3) Gebruik maken van alle anti-stofmiddelen die de mijndirectie ter beschikking stelt (stofmasker).

Het oog. – nooit de ogen uitwrijven of trachten een vreemd lichaam er uit te verwijderen, ook niet door een makker, maar zich dadelijk door geneesheer of verpleegster laten verzorgen.  Bril dragen in sterke met stofbeladen luchttochten.

f) Verzorging van het lichaam.
– De mijnwerker wast zich na zijn werkpost van kop tot teen onder de stortbad: dit is nodig al het vuil te verwijderen en de poriën te openen: de neus uitsnuiven, de mond spoelen, ogen en oren uitwrijven. Een kunstmatige bestraling na een verkwikkende bad komt het organisme zonder twijfel ten goede.De geneeskunde dienst.

– Meest alle mijnen beschikken over een geneesheer en een heelmeester, verplegers en verpleegsters, en een goed uitgeruste verbandzaal, eventueel over een kliniek. De geneesheer is belast met het lichamelijk onderzoek, nl. bij de aanwerving, de periodische onderzoeken der jonge arbeiders en der zieken.

De ziekten, die men onder meer in het mijnwerkerberoep aantreft zijn de volgende:
- De pneumoconiosis: anthracosis- en silicosis.
- De ankylostomasia of mijnworm (uitzonderlijk in onze streek). 
- De furonculosis (komen veel voor en verwekken de meeste werkloosheid).
- Het rheurmatisme.
- Afwijking van de spijsverteringen: braaklust, gebrek aan eetlust, onduidelijke pijnen in de buik.
- De nystragmus of oogtinteling (kenschetsend voor mijnarbeiders).
- De kruipknie (soms aan de elleboog) (kenschetsend voor mijnwerkers).

Nog enige wenken betreffende de veiligheid.
– Het is onmogelijk al de bestaande veiligheidsmaatregelen aan te halen.   We hebben in de vorige hoofdstukken, ter geschikter plaatse een groot aantal dezer maatregelen besproken. Als propagandamiddelen voor de Veiligheid hebben we reeds vermeld: voordrachten, bezoeken aan het veiligheidsmuseum, literatuur over de veiligheid, veiligheidsplaten en spreuken, enz.

Ziehier enkele voorbeelden van spreuken die kort en duidelijk een veelal aanschouwelijk op een bepaald punt de aandacht trekken:
- Beveilig uw lichaam door tijdig stutten.
- Ga niet door een versperring.
- Draag goede schoenen.
- Wring de buisleiding niet omhoog met knuppel en staaldraad.
- Beschut de snede van uw bijl.
- Draag uw lederen hoed.

- Ophangen van buisleiding met draad vermijden.
- Behoed U en uw werkmakkers tegen ongevallen.
- Volg stipt het reglement . Luister naar de raad van oversten en ouderen.
- Voor en tijdens het werk en wanden afkloppen.
- Houdt de luchtkokerleiding dicht; de lucht moet naar het front.
- Kijk voor gij aan de arbeid gaat of er gaan mijngas tegen het dak hangt.
- Neem niet de kooi van een blindschacht.
- Laat elke wond van enige betekenis doeltreffend verzorgen.
- Ga nooit tussen mijnwagens door, zelfs als ze stilstaan. enz…. enz…. © E.C. 

 

Steenkool komt voor in diverse kolensoorten en - kwaliteiten zoals   antraciet  ,ess- (of halfvet)kool, rookzwakke (of drie-kwart vet)kool en vetkool. Het verschil in gasgehalte maakt het onderscheid tussen deze varianten. Antraciet bevat het minste gas en vetkool het meest. Antraciet en magere kolen zijn gasarm en met name geschikt voor de huisbrand.

De esskolen en rookzwakke kolen zijn bestemd voor industrieel gebruik of als brandstof in   elektriciteitscentrales  . Vetkolen zijn zeer gasrijk; bij verhitting vergruizen deze kolen tot blokjes en klitten aaneen tot sintels. Deze zijn daardoor zeer geschikt voor de fabrikage van  cokes ; een harde kool, bijna rookvrij en nagenoeg zonder zwavel en  fosfor .  Cokes wordt voornamelijk gebruikt bij de productie van ijzer door  hoogovens  en gieterijen. 

Het  gas  dat bij de productie van cokes vrijkomt is een energiebron maar ook een grondstof voor de bereiding van stikstof  kunstmest  en andere chemische producten. Vetkool kan ook direct worden ingezet als brandstof voor de industrie, schepen en  locomotieven .      Bij de winning van huisbrandkolen komen ook veel vergruisde kolen vrij, de zogenaamde fijnkolen.

De fijnkolen zijn niet geschikt als huisbrandkolen, maar worden als - goedkopere - industriekolen verkocht. Door fijnkool en  pek  te mengen en vervolgens samen te persen kunnen briketten en  eierkolen  worden gefabriceerd die wel weer geschikt zijn voor huisbrand. 

Gastarbeiders op hun gezamenlijke kamer in een Belgische pension in de jaren zeventig

Met gastarbeider wordt bedoeld iemand die tijdelijk naar een ander land komt om daar arbeid te verrichten. De beweegreden voor een dergelijke actie is vrijwel altijd een economische: er is te weinig werk in het thuisland en er is voldoende vraag naar arbeiders in het gastland.

Tijdelijk houdt in, dat het de bedoeling is terug te keren naar het land van herkomst, wanneer dat niet meer het geval is, is er sprake van immigratie en wordt de gastarbeider een immigrant. Na de Tweede Wereldoorlog zijn er naar de rijkere West-Europese landen veel gastarbeiders gekomen. Eerst (voornamelijk voor de kolenmijnen) onder meer uit Polen en de Balkanlanden. In het begin van de jaren 60, werden ten dienste van de zware industrie, mensen gehaald uit landen als Italië - Spanje en Portugal.

In 1964 sluit de Nederlandse regering een wervingsakkoord met Turkije en op 14 mei 1969 volgt Marokko. De gastarbeiders werden naar Nederland gehaald omdat veel Nederlanders het zware- en vuile werk niet meer wilden doen. De uit deze politiek voortvloeiende massa-immigratie werd betaald door de aardgasbaten. Veel gastarbeiders vonden al zoekend naar betere werkomstandigheden dan in de omliggende landen ook zelf de weg naar Nederland. Lees meer...  © E.C.

 

Arbeidsmigranten uit het buitenland speelden een belangrijke rol in de personeelsvoorziening van de Limburgse italiaanse_gastarbeiderssteenkolenmijnen. Als achtste en laatste project van Mijn Verleden Mijn Toekomst worden de gastarbeiders voorgesteld.

Vóór de Tweede Wereldoorlog waren dat voornamelijk Duitsers, Polen en Slovenen. Zij werden vooral aangenomen omdat ze ervaring hadden in ondergrondse mijnarbeid. In deze jaren van snelle opbouw van de mijnen hadden de mijndirecties een groot tekort aan ervaren mijnwerkers. In Limburg zelf waren die in onvoldoende mate te vinden. In 1930 werkten er 12.000 arbeidskrachten uit het buitenland in de Limburgse mijnen. Dat was ongeveer een derde van de totale personeelssterkte.

Tijdens de economische crisis van de jaren 1930 moesten de mijnen inkrimpen. Vooral buitenlandse mijnwerkers werden ontslagen. Daarom was in 1939 het aantal buitenlanders in de Limburgse mijnen teruggelopen tot 3.400, 10 procent van het totale aantal mijnwerkers.

Na de Tweede Wereldoorlog moesten de mijnen opnieuw regelmatig een beroep doen op mijnwerkers uit het buitenland. Het verschil met de vooroorlogse periode was vooral dat de arbeidsmigranten nu voornamelijk ongeschoolde mijnwerkers waren. In de Limburgse mijnen kregen ze een basisopleiding voor de ondergrondse arbeid. Ze kregen een tijdelijk arbeidscontract. Het waren met andere woorden gastarbeiders, die na één of twee jaar werk in de mijnen weer naar huis zouden terugkeren.

Tussen 1948 en de sluiting van de laatste mijn in 1974 wierven de Limburgse mijnen deze gastarbeiders in verschillende landen, zoals Italië, Spanje, Joegoslavië, Griekenland en Marokko. Italianen en Spanjaarden arriveerden per trein in Limburg. In de jaren zestig werd ook het vliegtuig gebruikt, bijvoorbeeld voor de Joegoslaven die vanaf 1962 werden geworven.

Logement.In 1948 sloten de Nederlandse en de Italiaanse overheid een overeenkomst, die het mogelijk maakte dat de mijnen in Italië arbeidskrachten konden werven.

Eind jaren veertig kwamen ongeveer 700 Italianen naar Limburg. Een veel grotere groep (enkele duizenden) kwam in de jaren tussen 1956 en 1958. In 1962 en 1963 arriveerde een laatste groep van ongeveer 200 Italiaanse mijnwerkers in Limburg. Ze werden aanvankelijk geworven in het noorden van Italië, maar later vooral op Sardinië en in de provincie Abruzzen.

De mijnen zorgden voor deze jonge, meestal ongehuwde gastarbeiders voor kost en inwoning in gezellenhuizen.

Ook betaalden de mijnen de reis naar Limburg. De Italianen kwamen per trein aan op station Maastricht. Daar werden ze opgewacht door vertegenwoordigers van de Limburgse mijnen, die de nieuwe arbeiders naar hun woonplek begeleidden.

Vanaf 1962 wierven de mijnen ook in Spanje. Een kleine duizend Spaanse mijnwerkers besloten hun geluk in de Limburgse mijnen te gaan beproeven. Ook zij reisden groepsgewijs met de trein naar Limburg, waar ze op station Maastricht arriveerden.

Gastarbeider-2

Veel gastarbeiders viel het zware en ongezonde werk in de mijn tegen. Lang niet iedereen diende zijn contract uit, ook al omdat de heimwee vaak toesloeg. Bovendien waren er de nodige culturele obstakels. Zo protesteerden in april 1963 ongeveer 200 Spaanse gastarbeiders tegen het eten in de gezellenhuizen Leijenbroek (Sittard) en De Egge (Brunssum) dat volgens hen niet goed was.

Ze kregen gerechten voorgezet die ze in Spanje niet kenden. Toen ze in staking gingen, werden ze door Staatsmijnen op staande voet ontslagen. Bemiddelingspogingen van onder meer de Spaanse viceconsul mislukten en uiteindelijk vertrokken naar aanleiding van het conflict bijna 300 Spaanse mijnwerkers uit Limburg. Zij stapten in Maastricht op de trein, blij dat ze terug naar huis konden. ©

 

Een grensarbeider is iemand die in één land (het werkland) werkt, in een ander land (het woonland) woont en gewoonlijk dagelijks of ten minste eenmaal per week naar het woonland terugkeert. Een grensarbeider wordt ook wel een grensganger genoemd. Voor grensarbeiders is de belasting en de uitvoering van wetten op het gebied van de sociale verzekering administratief nog niet zo eenvoudig geregeld, niet voor de grensgangers zelf en niet voor de ambtenaren die de regelingen moeten uitvoeren. Zo kunnen grensgangers vaak in meerdere landen belasting en premies betalen en van voorzieningen gebruik maken. Lees meer... ©

 

 

HOUTHALEN - HELCHTEREN

Arrondissement Maaseik: provincie Limburg

Deelgemeenten: Helchteren, Houthalen

7827 ha; 30.000 inwoners 

Helchteren 3530

6.640 inwoners

1107: Haletra; haledjra= jeneverbessenstruik

Helchterenaar; Helchterens

2979 ha; Kempisch plateau; 65-80m); heide, bossen en weiden; doorsneden door enkele beken, onder meer de Mangelbeek op de grens met Houthalen

woondorp; handel; industrie, kazerne, vakantiepark

regelmatig bussen naar Hasselt (station, 15 km) en Neerpelt/Lommel 

GESCHIEDENIS

De heerlijkheid Helchteren hing tijdens het ancien regime af van de abdij van Sint-Truiden, die hier een waterslot, ter Dolen, liet bouwen. De abdij bevat zowat de geestelijke als de heerlijke rechten in het dorp. Er waren vier gehuchten, De Hoef, Dorp, Kunsel en Sonnis, die alle vier op de noordelijke helling van de Mangelbeek lagen. 

Helchteren werd geleidelijk ontsloten door de aanleg van de weg Luik-’s-Hertogenbosch in 1768-1788, de bouw van een station aan de spoorweg Hasselt-Eindhoven in 1865 en aanleg van de weg Heusden-Bree in 1908-1910.

Vooral de ontginning vanaf 1930 van de steenkoolmijn Helchteren-Zolder en de inplanting van de kazerne tussen het dorpcentrum en het gehucht Sonnis, hebben het aanzicht van het dorp gewijzigd. Alleen in het oostelijke gehucht Sonnis is het eeuwenoude agrarische nog bewaard gebleven. 

In september 1944 werd in Helchteren hevig slag geleverd tussen en Duitse troepen. Na de oorlog werden nog een kazerne en een schietveld voor aangelegd, zodat momenteel één derde van het grondgebied gebruikt wordt door de militairen. 

BEZIENSWAARIGHEDEN

De driebeukige neogotische Sint-Trudokerk  van 1890-1895 is van baksteen met sierelementen van natuursteen. Architect was H. Martens uit Stevoort. De kerk werd in 1910-1911 gewijzigd: de toren werd en het schip verbouwd. Het meubilair is neogotisch van ca. 1895-1896, behalve twee laat-barokke portiekaltaren, drie biechtstoelen en een koperen doopvont uit de 18 de eeuw. Het orgel uit 1884-86 is van de Maastrichtse orgelbouwer Pereboom & Leyser.

Verder enkele 16 de eeuwse zoals het triomfkruis, een gekruisigde Christus, Sint-Trudo, Sint-Anna-ten-Drieën, Sint-Sebastiaan en Sint-Luciabeeld dateert van ca. 1700.

Bij de Sint-Trudokerk ligt het ontmoetingscentrum de Roepsteen, alsook het vroegere gemeentehuis van Helchteren, met een gedenkplaat Jan Wouters. Ervoor een monument voor de gesneuvelde uit de beide wereldoorlog, alsook onder een linde de oude roepsteen, waarop de belleman zijn nieuws vertelde. Aan de kerk staat nog een Heilige Hartbeeld met een gedenkplaat voor pastoor Felix Germens (1887-1923). Verspreid over de gemeente staan verscheidene kapellen, onder meer langs de Helzoldstraat, de Kapelstraat en aan de Hulsthagenstraat. Deze laatste werd opgericht in 1946 als herdenking aan de slachtoffers uit de wereldoorlogen en is geklasseerd als legermonument. 

Ten noorden van de dorpkern ligt het waterslot de Dool.  Het is een versterkt herenhuis en voormalig zomerverblijf van de abten van Sint-Truiden. De kern van het ‘kasteel’ is een nagenoeg vierkant binnenhof, aanvankelijk versterkt door ronde hoektorens waarvan de twee noordelijke bewaard bleven. In de17de-eeuw abtsverblijf verruimd. In opdracht  van abt R. Mottart, 1780-1783, werd het gebouw tot een U-vormig classicistisch landhuis verbouwd. Ook de laatgotische huiskapel werd toen aangepast. In 1797 werd het domein openbaar verkocht. Voor het kasteel ligt een boerderij, waarin sedert 1994 een ambachtelijke brouwerij en een taverne zijn ondergebracht. De omgeving van het kasteel De Dool is als landschap geklasserd.

Ten noorden hiervan bevindr zich het park Molenheide 180 ha, een vrijetijds-en vakantiepark het bungalows, campings, sutropisch zwembad, congrescentrum en sportinfrastructuur. Ter westen ligt het Wild- en wandelpark en Molenheide, 100 ha, een omheind natuurgebied, waar inheemse dieren als herten in hun vertrouwen omgeving leven.

Op het gehucht Sonnis nog verscheidene oude boerderijen, typisch Kempense langgevelhoeves, in baksteen.

Aan de Heerkensweg, zgn. “kasteeltje” Hoeverheide, gebouwd ca 1870 door de Aalsterse textielbaron Leon Leirens. De Toscane villa ligt in een Engels landschapspark met exotische bomen. De gemeente heeft ook

enkele fraaie villa’s uit het interbellum, onder meer langs de Kazernelaan en in de Korte Heidestraat. 

EVENEMENTENKALENDER

Pinksteren: kermis

voorlaatste weekend van juli: modelvliegtuigenmeeting “Jets over Pampa”

voorlaatste weekend august: Ter Dolen fietshappening

zondag na 8 september: kermis 

GASTRONOMIE

Ter Dolen bier 

Houthalen 3530

23.360 inwoners

1117: Hallu, ca. 1212 Holt-Halen = bos, en Halen= bochtig hoogland

Houthalenaar; Houthalens

4849 ha; Kempisch plateau (60-75 m); doorsneden door enkele beken die alle naar het zuidwest vloeien, zoals de Laambeek op grens met Zonhoven en Mangelbeek op de grens met Helchteren

regelmatig bussen naar Hasselt (station, 12 km), Genk, Beringen en Neerpelt/Lommel

woondorp, sociale woonwijken; handel; industrie; verzorgingscentrum 

GESCHIEDENS

Er zijn verscheidene vondsten uit de prehistorie en uit de vroege middeleeuwen. In 1141 verwierven de norbertijnen van Floreffe (Namen) het domein Hengelhoef en in 1228 Kelchterhoef. De norbertijen hadden ook de geestelijke zeggenschap over de kerken van Houthalen en Laak, benoemden er de pastors en indien de tienden. Op wereldlijk vlak behoorde Houthalen tot het graafschap Loon en later tot de heerlijkheid Vogelzang, die ook de omliggende dorpen Zonhoven, Zolder en een deel van Heusden omvatte.  

Houthalen had zoals de omliggende dorpen vaak te lijden van doortrekkende legers. Bijgevolg bouwden de inwoners vier schansen in de wijken, als bescherming tegen de soldateske. De ontsluiting van het dorp kwam er met de aanslag van de weg Luik- ’s Hertogenbosch in 1760-1770 en vooral de exploitatie van de steenkoolmijn vanaf 1938. De steenkoolmijn zorgde voor explosieve bevolkingsgroei, waarbij ook talrijke migranten van buiten Europa kwamen. De wijken Meulenberg en Houthalen-Oost  zijn volledig nieuw gebouwd na de tweede wereldoorlog. In 1965 ging de steenkoolmijn dicht, maar op het geëgaliseerde steenstort werd een industrieterrein aangelegd, zodat de werkgelegenheid verzekerd bleef. Na groeide het centrum uit tot kleinstedelijk handelscentrum.  

BEZIENSWAARDIGHEDEN 

Het moderne gemeente van 1959 is een ontwerp van architect L. Van den Vondel. In de bovenhal hangt het wandtapijt “De Weerwolf” van Houthalense kunstenares Simone Reynders. Op het plein voor het gemeentehuis eert een modern oorlogsmonument van 1970 de nagedachtenis van de slachtoffers van de twee wereldoorlogen.

De modern-gotische Sint-Martinuskerk van 1938-1940 werd door J. Deré uit Hasselt ontworpen. Ze is van buiten van bergsteen, van binnen van baksteen. Ze loodrecht gebouwd op de oude kerk, waarvan de laatgotische bakstenen toren uit ca 1500 en het gotisch koor uit 1437, opgetrokken uit maaskeien en mergel, bewaard bleven. Deze bouwelemeten zijn in de nieuwe kerk opgenomen. In het oud koor staat een barokaltaar, met het 17de-eeuwse paneel Aanbidding der Herders. Onder de toren, met zwaar kruisribbengewelf, bevindt zich de doopkapel met laat 18de-eeuws portiekaltaar en blauwarduinen wijwatervat van 1560.

De kerk bezit fraaie houten beelden uit 16de eeuw: de H. Blasius, de H. Barbara, een Sint-Anna-ten-Drieën, de H. Sebastiaan, Christus aan kruis, de H. Rochus en de H. Ambrosius. Enkele geelkoperen kandelaars en het zilverwerk dateren uit de 17de-18de eeuw.

De houten preekstoel is van 1687. De art-deco glasramen zijn van Brusselse glazenier Frans Crickx.

In de Maaslandse norbertijnerpastorij van 1739 is fraai stucwerk. Ze wordt ook wel de omgekeerde pastorie genoemd, omdat ze de mooiste kant van de tuin toe ligt?

Bezienswaardig is ook het Filip Nerilyceum, gebouwd in 1962-65 in de stijl van het brutalisme, naar ontwerp van architect A. Hoppenbrouwers. Het gebouw wordt gekenmerkt door betonskeletbouw, met veel gebruik van glas en hout. Aan de Oudstrijderslaan ligt de Grieks-orthodoxe kerk. Langs de Grote Baan en de Ringlaan staan nog enkele fraaie villa’s in een parkachtige entourage.

In het winkelcentrum herinneren diverse monumenten aan de verdwenen mijnindustrie, zoals een kolensnijtrommel, een persluchtlocomotief en drie mijnwagens of berlengs. Hier staat ook het Lachmanneke, een ontwerp van Bernard Keunen en Rik Jacibs. Aan de Guldensporenlaan staat een modern beeld “De mijnwerker” van Flor Verbist. Dezelfde kunstenaar ontwierp ook het monument “Gevallen vleugels” op het kerkhof, ter herdenking aan de geallieerde piloten die neerstortten in de gemeente tijdens de tweede wereldoorlog. 

Op een  kleine hoogte in het gehucht Laak, ten noorden van het centrum, rijst de 17de-18de-eeuwse eenbreukige Kerk Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeën. Ze is gebouwd in baksteen, het koor in mergelsteen. De bakstenen westertoren heeft een klokdak met peervormige spits. Het tongewelf van de kerk is met stucwerk versierd. Er staat een laat- 18de-eeuws portiekaltaar en enkele beelden in volkskunst.

De moderne Sint-Jozefskerk van 1965 is een ontwerp van architect Dewandre uit Hasselt. Het is een eenbeukige zaalkerk, met voorportaal en klokkentoren. Nog in Laak staat de kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Onrust. Het is een eenvoudige kapel onder linden, die in 1980 door een storm verwoest werd, maar nadien heropgebouwd. 

Langs de Pastorijstraat liggen nog enkele gebouwen van de voormalige steenkoolmijn, onder meer het vroegere administratief centrum, waarin nu het museum Ons Mijnverleden is ondergebracht. Het museum biedt een didactisch overzicht van de geschiedenis van de steenkooluitbating in Limburg. 

Achter dit mijngebouw staan twee schachtbokken, in de volksmond “Bellefleurkes” genoemd, die vroeger de liftkooien ondersteunden die de mijnwerkers naar beneden en de steenkool naar boven brachten. 

Verder staan er nog enkele bijgebouwen, alsook de vroegere Mijnschool, nu centrum voor deeltijds onderwijs, gebouwd in 1958 in modernistische stijl n.o.v. de joods-russische achitect Isia Isgour. 

Isgour tekende trouwens verscheidene gebouwen in opdracht van de steenkoolmijn van Houthalen in de wijk Meulenberg. Deze wijk, aan de overkant  van de Grote Baan, werd aangelegd vanaf 1938, met verschillende soorten woningen voor ingenieurs, bedienden en mijnwerkers: onderscheid moest er zijn ! Opvallend in het geometrische stratenplan zijn de brede lanen en de talrijke ronde punten, in die tijd voorwaar een noviteit ! 

Isgour ontwierp er lagere scholen, een kleuterschool, twee kloosters en een casino, thans cultureel centrum. Tot in de jaren 1970 stonden de schoolgebouwen model in Limburg en zelfs in het buitenland. Voorts in de wijk Meulenberg ook nog een Turkse en Marokkaanse moskee. Aan de weg ’t Genaderen ligt een gerestaureerde watermolen, nu ingericht als taverne, alsook nog een oude vakwerkboerderij. 

Grenzend aan de wijk Meulenberg werd in de jaren 1955 de wijk Tenhout  gebouwd door een sociale woningmaatschappij.  Bezienswaardig is een stenen gedenkkruis uit 1981, dat  herinnert aan de slag van Houthalen uit 1831, waarbij het Belgische en Nederlandse leger tegenover elkaar stonden. Lees meer...

In de wijk Kwalaak staat sinds 1952 de modern-gotische Sint-Leonarduskapel, die een ouder bedehuis vervangt. 

Aan de weg naar Zwartberg ligt het domein Kelchterhoef,  460 ha, bos, heide, vennen en een waterplas met aanpalende camping. De basberg is een gezinsvriendelijk vakantiecentrum. Op het domein Kelchterhoef liggen er nog enkele oude Kempische langgevelhoevers, zoals hoeve Jan en hoeve Mieneke, die nu als horecazaak zijn ingericht. Ook een vierkanthoeve, de Abdijhoeve, is nu als restaurant in gebruik. Kenmerk voor deze hoeves is het gebruik van houten skeletbouw in de gevels. Op het domein staan nog fraaie beuken en kastanjedreven. 

De wijk Houthalen-Oost werd vroeger “Park van Genk” genoemd, omdat er tot in 1960 geen rechtstreekse verbinding met
Houthalen-Centrum was en de wijk eerder aansloot bij de Genkse wijk Zwartberg. De naam “park” herinnert misschien aan Caroline du Parc, die hier in 1857  27 ha heidegrond erfde.

Deze wijk werd volledig gebouwd na de tweede wereldoorlog, en heeft bijgevolg weinig monumenten te bieden. De bakstenen kerk
Onze-Lieve-Vrouw der Armen dateert van1953. Bezienswaardig is wel grafkapel van de familie Masy uit 1905, gebouwd in gewapend beton, naar het voorbeeld van de Byzantijnse kapel van Gallia Placida in het Italiaanse Ravenna. Het domein Masy, met een fraaie collectie exotische bomen, ligt op grondgebied Meeuwen en binnen het militair domein van het schietveld te Helchteren, dus slechts zeer beperkt toegankelijk. In de nabijheid ligt ook het domein luciebos, aangelegd door de Luikse familie Thorn-Roberti, met een herenhuis uit 1874-76 en een kasteeltje uit
1924-1926.

Hengelhoef is eveneens een vakantiecentrum met subtropisch zwembad, te midden van 300 ha bossen en vijvers, waarvan een gedeelte ook op grondgebeid Genk ligt. Bezienswaardig is hier het kasteel Engelhof uit 1903, gebouwd door baron Fernand de Beeckman
- de Vieusart. Ernaast liggen de oude hoevegebouwen, met in de poort een stenen wapenschild van dezelfde familie. 

Ten Haagdoornheide is een staatsnatuurreservaat, gelegen tussen de wijk Meulenberg, de Weg naar Zwartberg, de Donderslag en de E-314 autoweg. Er is ondergrondse doorgang onder de autoweg naar het nabijgelegen natuurgebeid van de Teut te Zonhoven. 

De Sint-Catherinakapel  in Lillo is van 1617. Ze bezit een 18de-eeuws portiekaltaar, en enkele gepolychromeerde beelden. De H. Barbara is van 1460-1470, twee beelden van de H. Catharina uit 16de en 17de eeuw en een O.-L.-Vrouw met kind uit de 18de eeuw. Ernaast ligt de hoeve Claes met jaarankers uit 1746. Het is een typische Kempische langgevelhoeve, met  de lange, zonnige kant naar het zuiden gericht. Langs de modern-gotische  Sint-Antoniuskerk uit 1954 staat een herdenkingsmonument voor meester Romain Surinx (+1940).

Ook de schans van Lillo  is nog goed bewaard gebleven. De vallei van Mangelbeek is een waardevol moerasgebeid. 

EVENEMENTENKALENDER

tweede weekend van maart:  occasiebeurs voor zwerfauto’s en caravans

eerste zondag van mei: kermis Houthalen-centrum

Pinksteren: kermis Houthalen-Oost

voorlaatste weekend van juni: Lus van het Zwarte Goud (fietsocht)

twee laatste weekends van juni en eerste weekend van juli: Tuinzondagen

tweede weekend van juli: Internationale Van & Special Carmeeting

rond 11 juli: Internationaal Lachfestival

eerste zondag van september: Kelchteren kermis

laatste zondag van septemeber: kermis Houthalen-centrum

derde zondag van december: Kerstlichtjes (Kelchterhoef) 

GASTRONOMIE

Heeborrel en grappie (jenever)  © E.C.

Lees meer...